1. "Merkeziyetsiz" DAO'lar ve Arka Kapılar
DAO'ların en büyük miti, topluluk tarafından yönetildikleridir. Ancak akıllı sözleşmelere baktığınızda, çoğu projede, sadece belirli kişilerin erişebileceği gizli yönetim mekanizmaları olduğunu görebilirsiniz.
Uniswap DAO – Merkeziyetsizleşmiş Merkezileşme
Uniswap DAO, (dünyanın en büyük DEX'i olan Uniswap'ı yöneten) kararları kullanıcılar almaz, Uniswap Foundation ve a16z gibi yatırımcılar alır.
Örneğin, 2023'te Uniswap DAO, Uniswap v3'ün BNB Chain'e entegrasyonunu oyladı. Andreessen Horowitz (a16z) bu oylamaya karşı oy verdi ve 15 milyon oy kullandı ki bu, binlerce sıradan kullanıcının oyundan daha fazlaydı. Bu durum, merkeziyetsizliğin ne kadar sahte olduğunu gözler önüne serdi.
Uniswap geliştiricileri ayrıca, akıllı sözleşmeyi değiştirebilme yeteneğine sahip admin anahtarlarını kendilerinde tutuyor. Yani topluluk kodu kontrol etmiyor.
Arbitrum DAO: Oylama Yapılmadan 750 Milyon Token Gönderildi
2023'te Arbitrum Foundation ekibi, DAO'nun hazinesinden 750 milyon ARB token'ı (yaklaşık 1 milyar dolar) alarak token sahiplerinden izin almadı.
Kullanıcılar bu durumu protesto edince, Arbitrum ekibi oylamanın "sadece sembolik" olduğunu ve yine de bu kararı alacaklarını belirtti.
The DAO Hack ve Gizli Kod Değişiklikleri
Tarihin en büyük DAO hack'i, 2016'daki The DAO saldırısıydı. Bir hacker, 60 milyon doları Ethereum olarak çalmıştı.
"Topluluğun kararı" burada Ethereum geliştiricileri tarafından alındı, çünkü blockchain hard fork (zorunlu çatallama) yapılarak çalınan fonlar geri alındı. Yani, eğer sorun elitlerin gücünü tehdit ediyorsa, "kod kanundur" anlayışı geçerliliğini kaybediyor.
2. DEX ve DeFi Platformlarını Kim Yönetiyor?
SushiSwap: Gizli MultiSig ve Yönetim Ele Geçirilmesi
2020'de SushiSwap'in kurucusu Chef Nomi, projeden 14 milyon dolar çalarak büyük bir paniğe yol açtı.
Sonradan anlaşıldı ki, SushiSwap'taki ana güç birkaç geliştiriciye ait, topluluğa değil. Yalnızca kamuoyu baskısıyla paralar geri alındı.
2023'te SushiSwap CEO'su Jared Grey, yönetim için yeni bir "güvenilir kişiler konseyi" önerdi. Bu, acil durum anahtarlarının verileceği küçük bir grup insanı içeriyor.
MakerDAO: 7 Milyar Doları 11 Kişi Kontrol Ediyor
MakerDAO, Dai'yi (dünyanın en büyük merkeziyetsiz stablecoin'ini) yönetiyor. Ancak gerçekte, gücün kontrolü, protokolün ana parametrelerini istediği gibi değiştirebilen 11 geliştiriciden oluşan bir komitede.
2022'de bir yatırımcı grubu, DAO hazinesinden 100 milyon dolar alıp ABD tahvilleri satın almayı önerdi, bu da merkeziyetsizliğin doğrudan karşıtı bir durum.
3. DeFi'deki Acil Durum Anahtarları - Paralarınızı Kim Dondurabilir?
Çoğu DeFi protokolü, geliştiricilerin kodu acil bir şekilde değiştirmesine izin veren gizli mekanizmalara sahiptir.
Compound (COMP): Bir Güncelleme ve Protokol Bozuldu
2021'de Compound ekibi, yanlışlıkla kullanıcılarına 90 milyon dolar göndermişti.
Geliştiriciler bu hatayı anında düzeltemedi, ancak sistemi durdurabilecekleri bir kontrol mekanizması vardı.
Protokol birkaç gün boyunca devre dışı kaldı, bu da merkezi bir kontrolün varlığını kanıtladı.
Aave (AAVE): Gerçekten Kim Karar Veriyor?
2023'te, Aave'in büyük token sahipleri, faiz oranlarını düşürme teklifini engelledi, çünkü bu durum onlar için zararlıydı.
Büyük token sahipleri DeFi'yi yönetiyor, kullanıcılar değil.
4. "Merkeziyetsizlik" Amerika'nın Denetiminde
Eğer merkeziyetsizlik bu kadar güçlü ise, neden Tornado Cash engellendi?
2022'de ABD Hazine Bakanlığı, Tornado Cash'i kara listeye aldı ve geliştirici Alexey Pertsev tutuklandı.
Microsoft'a ait Github, Tornado Cash'in kodunu sildi, Circle (USDC'nin ihraççısı) ise ilişkili cüzdanları engelledi.
Eğer ABD bir merkeziyetsiz projeyi "kapayabiliyorsa", o zaman o proje gerçekten merkeziyetsiz olamaz.
5. Blokzincirlerini Gerçekten Kim Yönetiyor?
Mit: Madenciler ve doğrulayıcılar = Merkeziyetsizlik.
Gerçeklik: Çoğu hash gücü ve stake, büyük havuzlar ve şirketler tarafından kontrol ediliyor.
Bitcoin - Güçlerin %50'sinden fazlası Antpool, Foundry USA, F2Pool tarafından kontrol ediliyor.
Ethereum (POS) - Lido, Coinbase ve Binance, tüm ETH'nin %50'sinden fazlasını stake ediyor.
Merkeziyetsiz olduğu düşünülen ağlar, aslında şirketler tarafından yönetiliyor.
6. Ne Yapmalı?
- Sadece Duyduklarınıza Körü Körüne İnanmayın: Eğer biri "merkeziyetsiziz" diye bağırıyorsa, kimlerin token tuttuğuna ve kararları kimin aldığını kontrol edin.
- Varlıkları Çeşitlendirin: Eğer yarın büyük token sahipleri protokolü değiştirme kararı alırsa, sıradan kullanıcıların buna karşı bir şey yapması mümkün olmayacaktır.
- Alternatif Ağlar ve Araçlar Kullanın: Örneğin, kanıtlanabilir anonimliği olan coinler (Monero, Zcash) ve self-hosted araçlar (Nostr, IPFS) gibi.
- Haberleri Takip Edin: Eğer bir projede gizli bir etki varsa, merkeziyetsizliği bir illüzyondur.
7. Sonuç: Merkeziyetsizlik Gerçekten Bir Gösteri Mi?
Pratikte en büyük DeFi, DAO ve DEX'ler, dar bir grup tarafından yönetiliyor:
- Fonlar (a16z, Paradigm) ana kararları kontrol ediyor.
- Proje kurucuları, acil durum yönetim haklarını kendilerinde tutuyor.
- Admin anahtarları ve multi-sig, sözleşmeleri dondurmayı mümkün kılıyor.
Sonuç: "Merkeziyetsiz" platformlar, aslında başka bir sosla sunulmuş merkeziyetçi şirketlerden başka bir şey değil.
Şimdi, kimsenin konuşmadığı bilgilere sahipsiniz. Tek soru şu: Bununla ne yapacaksınız?